Η Φιλοσοφία σαν Μελέτη

Η "Πολιτεία" του Πλάτωνα τελειώνει με την περιγραφή ενός τοπίου του Κάτω Κόσμου : "στο τέλος του ταξιδιού στον άλλο κόσμο -όπως αναφέρεται στον μύθο του Ηρός του Αρμενίου- υπάρχει μία πεδιάδα, όπου μέσα σε φοβερή και αποπνικτική ζέστη, σταματούν οι ψυχές για τελευταία φορά πριν ξανασταλούν πάνω στην γη για νέα ενσάρκωση. Όταν βραδιάζει κατασκηνώνουν στις όχθες του ποταμού Αμέλητα, που το νερό του κανένα δοχείο δεν μπορεί να το κρατήσει. Κάθε ψυχή είναι υποχρεωμένη να πιει ορισμένη ποσότητα από αυτό το νερό, μερικοί όμως δεν έχουν αρκετή φρόνηση, δεν συγκρατιούνται και πίνουν περισσότερο, και τότε χάνουν κάθε ανάμνηση των προηγούμενων."

Η εικόνα αυτή συμφωνεί με μια μακριά παράδοση από όπου εμπνέεται ο Πλάτωνας. Το όνομα Αμέλης που έδωσε ο φιλόσοφος στον υπόγειο ποταμό, δεν το ξαναβρίσκουμε πριν από την Πολιτεία σε καμμιά περιγραφή του κόσμου των νεκρών. Έτσι ας αναζητήσουμε την σημασία αυτής της λέξης, τον λόγο που υπάρχει μέσα στην Πλατωνική διήγηση και τι σχέση έχει με την πηγή της Λήθης που συναντάμε στην μυστική λογοτεχνία και που η ψυχή πρέπει να ξέρει να την αποφύγει για να αντλήσει από την λίμνη της Μνημοσύνης το νερό που λευτερώνοντάς την από τον τροχό των γεννήσεων, της χαρίζει την αθανασία, συντροφιά με τους ήρωες και τους θεούς.

Ο Leon Robin, μεταφράζοντας το όνομα Αμέλης = ξέγνοιαστος, δέχεται μία σχέση ανάμεσα στην αμέλεια και στην λήθη. Η λήθη πλημμυρίζει τις ψυχές που ήπιαν χωρίς μέτρο από τον ποταμό Αμέλητα, γιατί κάθε "ανησυχία" έχει χαθεί πια από μέσα τους. Οι ψυχές ευχαριστημένες από την επίγεια ζωή τους, βολεμένες στην φυλακή του σώματος, δεν επιθυμούν παρά να ικανοποιούνται με μια άγνοια που ούτε καν συνειδητοποιούν.

Μπορούμε να πούμε ότι η αμέλεια είναι το αντίθετο της πνευματικής ανησυχίας, αυτής της ψυχικής ταραχής, αυτής της εντύπωσης ανεπάρκειας που ο φιλόσοφος έχει σαν αποστολή του να προκαλέσει.
Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΑΝ ΜΕΛΕΤΗ

Ο Παυσανίας μας λέει ότι κατά την αρχαιότερη παράδοση οι Ελικωνίδες Μούσες ήταν μόνο τρεις : Η Μελέτη (Άσκηση), η Μνήμη και η Αοιδή (Τραγούδι). Η Μνημοσύνη η μητέρα των Μουσών προστάτευε την ποίηση και ξέρουμε επίσης ότι οι μνημονικές ασκήσεις έχουν και είχαν μεγάλη σημασία στις συντεχνίες των αοιδών, επειδή προετοίμαζαν την έμπνευση και βοηθούσαν στο να γεννηθούν οι ιδέες με την μορφή των ποιημάτων. Βλέπουμε λοιπόν ότι η ποιητική τέχνη χρειάζεται και τις τρεις αυτές Μούσες , χρειάζεται τον συνδυασμό του τραγουδιού, της μνήμης και της μελέτης, μιας ειδικής δηλ. αγωγής. Με το τραγούδι διασώζεται η γνώση μέσα στις γεννεές. Αλλά για να τραγουδήσεις χρειάζεται μνήμη, που μέσα από την μελέτη (άσκηση) την ενισχύεις.

Ετυμολογικά ΜΟΥΣΑ : Αιολικά Μοίσα, Δωρικά Μώσα. Συγγενικό με το παλαιογερμανικό Mendi= χαρά, προερχόμενο από την Ιαπετική ρίζα Monthi, εξ ου και Μανθάνω, Ιαπετική ρίζα Men= σκέπτομαι, σανσκριτικά Manas=νους, αρβανίτικα Mend=νούς

Η Μελέτη σαν δρόμος προς την Αρετή

Την μελέτη αυτή την συναντάμε πάντοτε δεμένη με την λατρεία των Μουσών και έχει μία πλατιά αξία επειδή δεν περιορίζεται απλώς στην κατάκτηση μιας ιδιαίτερης γνώσης, αλλά και στην διαμόρφωση του χαρακτήρα στην μετάλλαξη του ανθρώπου και στην καλλιέργεια της Αρετής.

Η μελέτη έχει έναν διπλό χαρακτήρα: στο ατομικό επίπεδο είναι μία άσκηση, που φέρνει σωτηρία και κάθαρση της ψυχής, ενώ στο επίπεδο της πόλης είναι μία παιδεία που διαπαιδαγωγεί τους νέους στην αρετή και προετοιμάζει τους πιο άξιους για την άσκηση της εξουσίας σύμφωνη με την δικαιοσύνη. Έτσι βλέπουμε ότι η εξάσκηση της μελέτης έχει ένα διπλό προσανατολισμό προς τα μέσα και προς τα έξω, στον άνθρωπο και στην πόλη. Ένα πλήρες μοντέλο εφαρμογής της μελέτης με το διπλό της αυτό προσανατολισμό είναι η Πολιτεία του Πλάτωνα.

Η φιλοσοφική μελέτη μπορεί να συνδυάζει και τον θρησκευτικό τρόπο ζωής, που συναντάμε στις μυστικές εταιρείες όπου κυρίως διδασκόταν η ατομική σωτηρία και αγνοούσαν τον πολιτικό χώρο, αλλά και την ρύθμιση της τάξης μέσα στην πόλη, την εκπαίδευση των πολεμιστών και των αρχόντων για την σωστή διοίκηση της πόλης. Για να εναρμονίσει τους δύο αυτούς δρόμους χρειάζεται μία διανοητική εκγύμναση που πρωταρχικό βάρος δίνει σε μία μνημονική αγωγή. Η φιλοσοφική μελέτη όπως και η πολεμική μελέτη απαιτεί έντονη ενεργητικότητα, σταθερή προσοχή (επιμέλεια) και σκληρή προσπάθεια (πόνος).

Ο Ηρακλής επιλέγοντας μεταξύ Αρετής και Κακίας στον Μύθο του Ηρακλή στο σταυροδρόμι της Αρετής και της Κακίας, η αρετή αντιτάσσεται στο χαλάρωμα, στην έλλειψη εκγύμνασης (αμέλεια και αμελετησία), στην τεμπελιά (αργία), στην μαλθακότητα (μαλακία) και στην ηδονή.

Ο Εμπεδοκλής στο έργο του "Περί Φύσεως" βάζει τον μαθητή του Παυσανία στο σταυροδρόμι δύο δρόμων και του λέει να διαλέξει. Αν αναζητήσει τα μύρια τόσα τιποτένια πράγματα, που εμπιστεύονται συνήθως οι άνθρωποι, τότε πολύ γρήγορα με το πέρασμα του χρόνου αυτά τα πράγματα θα τον εγκαταλείψουν, γιατί επιθυμούν (ποθέοντα) να ξανανταμώσουν το είδος τους. Αντίθετα αν με καλοσφιγμένες τις πραπίδες συγκρατήσει σταθερά τα διδάγματα που πήρε με αγνές ασκήσεις (καθαρήσι μελέτησιν), τότε αυτά τα αγαθά δεν θα τον αφήσουν ποτέ και μάλιστα ξεκινώντας από αυτά θα μπορέσει ν' αποκτήσει και πολλά άλλα.

Ο Πλούταρχος στο Περί παίδων αγωγής αναφέρει ότι έχει μεγάλη σπουδαιότητα στα πλαίσια της παιδείας, η μελέτη συνδυασμένη με τον πόνο. Το χωρίο αυτό έχει χαρακτήρα πολεμικής. Ο Πλούταρχος χτυπά εκείνους που στον τομέα της αρετής θεωρούν πιο σημαντική την φύση από την μάθηση και την άσκηση και που φαντάζονται ότι ένας κακός χαρακτήρας δεν μπορεί να διορθωθεί με μια μελέτη ορθή προς την αρετή, κάνουν όμως λάθος . "Η αμέλεια καταστρέφει και την καλύτερη γη και το πιο ρωμαλέο σώμα, αλλά η επιμέλεια και ο πόνος είναι πράγματα γόνιμα και παραγωγικά. Χάρη σε αυτά αυτό που είναι αντίθετο στη φύση, καταλήγει να νικήσει αυτό που ήταν σύμφωνο με την φύση.

Επίσης ακόμα και τα εύκολα πράγματα εγκαταλείπουν αυτούς που δεν ασκούνται και τα δύσκολα κατακτούνται με επιμελείς φροντίδες."
Ο Ιεροκλής στα Χρυσά Έπη αναφέρει ότι η άσκηση της αρετής των Πυθαγορείων βασίζεται σε τρεις δυνάμεις της ψυχής : στον πόνο, στην μελέτη και στον έρωτα, και η μελέτη ορίζεται σαν μία αγωγή που επιβάλλεται στο λογικό μέρος της ψυχής που έχει σαν λειτουργία το νοείν.

Ο Ιεροκλής μας προτρέπει να εξετάζουμε όλες τις πράξεις της ημέρας και τις πιο ασήμαντες προχωρώντας με τάξη από τις πρώτες ως τις τελευταίες, χωρίς να παραλείπουμε καμμιά ενδιάμεση. Αυτή η ανάμνηση των γεγονότων της καθημερινής ζωής, αποτελεί μία άσκηση που μπορεί να ξαναφέρει στην μνήμη τις προηγούμενες ζωές μας (μελέτη των προβεβιωμένων αναπολήσεως). Και αναφέρει : (Πρέπει να την αγαπάς, αυτή θα σε οδηγήσει στα ίχνη της θεϊκής αρετής...μην ελπίζεις το ανέλπιστο και τίποτα δεν θα σου ξεφύγει "μήτε τι λήθειν") Και αναφέρει ότι το έκαναν οι Πυθαγόρειοι πράγμα που το ξέρουμε και από τον Ιάμβλιχο που λέει ότι είχαν την υποχρέωση να θυμούνται τα πάντα και να μην ξεχνούν τίποτε από όσα είχαν μάθει, δει ή ακούσει.

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΑΝ ΜΕΛΕΤΗ ΘΑΝΑΤΟΥ

Ο Πλούταρχος επίσης παρουσιάζει την Μνήμη σαν το ταμείο της παιδείας, λέγοντας πως η Μνημοσύνη θεωρείται μητέρα των Μουσών γιατί δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο που να μπορεί σαν και αυτήν "γεννάν και τρέφειν". Είναι λοιπόν η Μνήμη η αποθήκη της σοφίας όπου η ψυχή αντλεί την τροφή της αθανασίας της και νικά τον χρόνο. Η παιδεία για αυτόν αποτελεί ένα οριστικό απόχτημα που παραμένει μέσα μας αθάνατο και θεϊκό, γιατί μονάχα το πνεύμα δυναμώνει γερνώντας, ενώ πολλά άλλα αγαθά είναι αβέβαια και ευμετάβλητα. Το ίδιο υποστηρίζει ο Πυθαγόρας όπως βλέπουμε στον Ιάμβλιχο ότι οι καρποί της παιδείας διαρκούν ως τον θάνατο και σε μερικούς φέρνουν επίσης αιώνια δόξα πέρα από τον θάνατο.

Η φιλοσοφία είναι μια πνευματική εκγύμναση . Αυτή την εκγύμναση επικαλείται και ο Πλάτωνας στον Φαίδωνα όταν ορίζει την φιλοσοφία -σύμφωνα με μία πολύ παλιά παράδοση σαν μια Μελέτη Θανάτου. Μια μελέτη που ενώνει την αναμνηστική προσπάθεια (σπρωγμένη όσο γίνεται πιο βαθιά σε προηγούμενες ζωές),όπως γινόταν στους Πυθαγόρειους, με την κάθαρση της ψυχής και τον χωρισμό της από το σώμα, το ξεπέρασμα του χρόνου και το πλησίασμα στην απόλυτη αλήθεια. Ο Σωκράτης μας λέει στον Φαίδωνα : "για μένα είναι φυσικό ένας άνθρωπος που αφιέρωσε τη ζωή του στην φιλοσοφία να μη λιποψυχεί την ώρα που πρόκειται να πεθάνει και να ευελπιστεί πως όταν πεθάνει, θα έχει εκεί μεγαλύτερα αγαθά".

Όσοι καταπιάνονται σωστά με την φιλοσοφία υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μην πάρουν είδηση οι άλλοι ότι το μόνο πράγμα στο οποίο επιδίδονται είναι το να πεθάνουν και ο θάνατος. Αν αυτό είναι αλήθεια τότε θα ήταν παράδοξο σε όλη τους τη ζωή να μην ποθούν τίποτε άλλο. Οι ασχολούμενοι με την φιλοσοφία επιζητούν μετά μανίας τον θάνατο, (τω όντι οι φιλοσοφούντες θανατώσι) δηλ. την απαλλαγή της ψυχής από το σώμα.

Ο πραγματικός φιλόσοφος δεν έχει σε υπόληψη ηδονές όπως το φαγητό και το πιοτό, τις φροντίδες του σώματος, την απόκτηση εκλεκτών φορεμάτων και υποδημάτων τους καλλωπισμούς σχετικά με το σώμα, καθώς και τις ηδονές του έρωτα, παρά μόνο στο μέτρο που πραγματικά είναι αναγκασμένος να συμμετέχει σε αυτά. Γιατί κάθε ηδονή και θλίψη, σαν να κρατάει ένα καρφί, καρφώνει την ψυχή στο σώμα, την στερεώνει, την κάνει σωματική και την κάνει να θεωρεί ότι αληθινά είναι ότι το σώμα λέει ότι είναι. Ο σωστός φιλόσοφος δεν φοβάται την απώλεια της περιουσίας και την φτώχεια, ούτε φοβάται να χάσει αξιώματα και δόξες. Δεν ασχολείται με το σώμα και στον βαθμό που μπορεί έχει απομακρυνθεί από αυτό και έχει στραφεί προς την ψυχή, προσπαθώντας να αποδεσμεύσει όσο γίνεται περισσότερο την ψυχή από την επικοινωνία με το σώμα.

Στο μυαλό των γνήσιων φιλοσόφων γεννιέται η σκέψη ότι όσο έχουμε το σώμα και η ψυχή μας είναι ζυμωμένη με ένα τέτοιο κακό ποτέ δεν θα μπορέσουμε να οικειοποιηθούμε σε ικανοποιητικό βαθμό αυτό που επιθυμούμε, αυτό που ονομάζουμε αληθινό, επειδή χιλιάδες ενοχλητικές ασχολίες μας δημιουργεί το σώμα με τις ανάγκες του.

'Ετσι Κάθαρση είναι αυτό που λέει η αρχαία παράδοση , το να αποχωρίζει κανείς την ψυχή όσο γίνεται από το σώμα και να την συνηθίζει στο να ξεσηκώνεται από όλα τα μέρη του σώματος, να συγκεντρώνεται και να ζει όσο μπορεί, και στις παρούσες συνθήκες και στις μέλλουσες, μόνη με τον εαυτό της, αφού λυθεί από τα δεσμά του σώματος. Αυτό ονομάζεται κυρίως θάνατος, το λύσιμο ή ο χωρισμός της ψυχής από το σώμα. Και στην Πολιτεία οι Φύλακες προετοιμάζονται για το υψηλό τους αξίωμα με ένα ειδικό τρόπο πειθαρχίας, έτσι σχεδιασμένης που να επιφέρει αλλαγές σε όλη την ψυχική δομή τους.

Και για να την λύσουν προθυμοποιούνται πάντοτε και αποκλειστικά όσοι φιλοσοφούν με τον σωστό τρόπο, και το αντικείμενο της μελέτης των φιλοσόφων είναι ακριβώς αυτό, το λύσιμο και ο χωρισμός της ψυχής από το σώμα.

Έτσι όσοι φιλοσοφούν σωστά ασκούνται πράγματι στο να πεθάνουν και αυτοί απ' όλους τους ανθρώπους φοβούνται λιγότερο τον θάνατο.

Και η ψυχή κατά τον θάνατο αν φεύγει καθαρή, χωρίς να σέρνει μαζί της το παραμικρό από το σώμα, επειδή δεν διατηρούσε με την θέληση της καθόλου σχέσεις με αυτό καθ' όλη την διάρκεια της ζωής, αλλά αντίθετα το απέφευγε και ήταν συγκεντρωμένη στον εαυτό της, επειδή αυτό μελετούσε και σε αυτό ασκούνταν πάντα, που σημαίνει ότι πάντα φιλοσοφούσε με τον σωστό τρόπο και ότι ασκούνταν για να πεθάνει αδιαμαρτύρητα τότε κάνοντας αυτή την μελέτη και άσκηση θανάτου φεύγει αμιγής και καθεαυτή πηγαίνοντας στο κόσμο των θεών.

Έτσι αν δούμε άνθρωπο που δυσανασχετεί επειδή πρόκειται να πεθάνει, ξέρουμε ότι δεν υπήρξε φιλόσοφος, αλλά φίλος του σώματος, φίλος των χρημάτων και φίλος των τιμών. Αυτό που ονομάζουμε ανδρεία είναι χαρακτηριστικό των φιλοσόφων, καθώς και η σωφροσύνη, το να μην παρασύρεται κάποιος από τις επιθυμίες, αλλά να τις περιφρονεί και να είναι απέναντι τους συγκρατημένος ταιριάζει μόνο στους αληθινούς φιλόσοφους. "Πολλοί οι ναρθηκοφόροι και σπάνιοι οι Βάκχοι" αναφέρει ο Σωκράτης, και οι τελευταίοι είναι όσοι φιλοσοφούν με σωστό τρόπο.

Είναι δηλ. η φιλοσοφία μία αγωγή, μία άσκηση θανάτου, που έχει σαν σκοπό την κάθαρση της ψυχής, συγκεντρώνοντάς την και εστιάζοντάς την στον εαυτό της από όλα τα σημεία του σώματος, έτσι ώστε να μπορεί συγκεντρωμένη πλέον να αποδεσμευτεί από το σώμα και να ξεφύγει από αυτό.

Την ίδια αυτή άσκηση συγκέντρωσης, με την κύρια σημασία της λέξης την ξαναβρίσκουμε στον Πορφύριο : "...αν ασκείσαι στο να ξαναμπείς στον εαυτό σου, μαζεύοντας μακριά από το σώμα σου όλα τα σκορπισμένα πνευματικά σου μέλη, τα κατακερματισμένα σε πλήθος κομμάτια, ξεκομμένα από την ενότητα που ίσαμε τότε χαιρόταν όλο το μέγεθος της δύναμής της...." (Προς Μάρκελλαν, 10).

Για τον Πλάτωνα όλοι αυτοί οι όροι : κάθαρση συγκέντρωση, χωρισμός της ψυχής σημαίνουν ανάμνηση. Η Μελέτη θανάτου είναι μια μελέτη μνήμης. Ο Πλάτωνας τεκμηριώνει αυτό με το παράδειγμα της γραφής η οποία αντικαθιστώντας την προσπάθεια ανάμνησης με σημάδια, θα επιτρέψει στην λήθη να μπει μέσα στην ψυχή από έλλειψη άσκησης της μνήμης. Ο Σωκράτης στον Φαίδωνα λέει ότι η μάθηση είναι παρά μια ανάμνηση, που επαναφέρουμε στην μνήμη μας, αφού νικήσουμε την λήθη την γνώση ξανά. Μια ανάμνηση ενός κόσμου, του κόσμου των Ιδεών που κάποτε είδε η ψυχή και τώρα πρέπει να ξαναθυμηθεί.

Ο Πρόκλος αναφέρει ότι : η ψυχή ήπιε χωρίς μέτρο από τον Αμέλη ποταμό και ξεχνά όλες τις προηγούμενες ζωές της επειδή ερωτευμένη όπως είναι με το γίγνεσθαι, παύει να ανακαλεί τις αναλλοίωτες αρχές και τις ξεχνά "δι αμελετησίαν και αργίαν" και λέει ότι έχουμε ανάγκη από μία άσκηση που να μας ανανεώνει συνεχώς την μνήμη όσων έχουμε γνωρίσει "δει γαρ της μελέτης ανανεούσης ημίν αεί την μνήμην ων έγνωμεν". "Είναι φανερό πως η πεδιάδα της Λήθης σημαίνει την γέννησιν, και ο ποταμός της Λήθης όλη την ροή των υλικών και το γεμάτο ρόχθο σώμα μας, που κάνουν ασταμάτητα τις ψυχές μας να ξεχειλίζουν από λήθη, σ' ότι αφορά τις πάντοτε αμετάβλητες πραγματικότητες" (Πρόκλος, Εις Πλάτωνα Πολιτεία).

Στην προοπτική του Πλάτωνα η φιλοσοφία, αυτή η άσκηση θανάτου είναι μια αγωγή αθανασίας. Η ψυχή αφού ελευθερωθεί από το σώμα αναδύεται από τον ποταμό του χρόνου για να κατακτήσει την αθανασία. Ο ποταμός Αμέλητας βρίσκεται στην πεδιάδα της Λήθης και συμβολίζει το χαλάρωμα της ψυχής που αφήνεται στην ηδονή, αντί να υποβάλλει το εαυτό της σε μία σκληρή μνημονική αγωγή ώστε να κατακτήσει την Α-λήθεια. Συμβολίζει επίσης την παλίρροια του γίγνεσθαι, που κανένα δοχείο και κανένα όν δεν μπορεί να συγκρατήσει την τρομερή ροή του. Επίσης αυτό το νερό που κανένα δοχείο δεν μπορεί να συγκρατήσει θυμίζει τους αμύητους στον Γοργία, όπου τα τρύπια δοχεία τους δεν μπορούν να συγκρατήσουν το νερό που χύνεται καθώς προσπαθούν να το αντλήσουν Αυτά τα τρύπια δοχεία είναι οι ανθρώπινες ψυχές που εξαιτίας της λήθης και επειδή τους λείπει η πίστη δεν μπορούν τίποτε να συγκρατήσουν.

Θα μπορούσαμε να ταυτίσουμε τον Αμέλη ποταμό με τα νερά της Στύγας, επειδή οι ψυχές μόλις πιουν από τα νερά του αποκοιμιούνται πέφτοντας σε κώμα, ανάλογο με το κώμα που τυλίγει τους θεούς που επιόρκησαν όταν πιουν από το νερό της Στύγας.

Στον Πλάτωνα αυτή η πεδιάδα της Λήθης αντιτάσσεται με την πεδιάδα της Αλήθειας. Η Λήθη μαζί με την Αττη ήταν θυγατέρες της νύχτας έχουν συγγένεια με το σκοτάδι αφού εκφράζουν εκείνο το σκοτεινό σύννεφο που πέφτει πάνω στον ανθρώπινο νου, τον τυλίγει στα σκοτάδια, του κρύβει τον σωστό δρόμο της Αλήθειας και της Δικαιοσύνης και τον παρασέρνει στον χαμό του. Λήθη σημαίνει επιστροφή στην γέννηση, η μιαρή ζωή είναι η ζωή του "γίγνεσθαι". Η φιλοσοφία είναι μία μελέτη μνήμης, είναι η μνημονική άσκηση, που νικά τον χρόνο.

Ας ξεκαθαρίσουμε λοιπόν ότι η φιλοσοφία είναι δρόμος αποκόλλησης της ψυχής από το σώμα και δεν χρειάζεται να φοβόμαστε τον θάνατο. Να διδαχθούμε , όπως μας λέει ο Σωκράτης, από τους Κύκνους, που είναι τα πουλιά του Απόλλωνα και έχουν το χάρισμα της Μαντικής, όπου την μέρα που θα πεθάνουν τραγουδούν και χαίρονται ξεχωριστά όσο καμία άλλη στην προηγούμενη ζωή τους, επειδή είναι χαρούμενοι που θα φύγουν κοντά στον Απόλλωνα.

Και όπως ο Πλούταρχος μας λέει "Απόλλωνας ονομάζεται η αναλλοίωτη ύπαρξη και η ροή του γίγνεσθαι, Πλούτωνας. Τον Απόλλωνα τον συνοδεύουν οι Μούσες και η Μνημοσύνη και τον Πλούτωνα, η Λήθη και η Σιωπή. (Πλούταρχος, Περί του Εί του εν Δελφοίς)".

πηγη https://www.nea-acropoli-athens.gr/