Σελίδα 1 από 2
ΕΙΜΑΣΤΕ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΜΕΝΟΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΥ;
Η εκλαΐκευση αυτής της λέξης και η τάση να θεωρούμε τον .
ολοκληρωτισμό σαν συμβάν το παρελθόντος που δεν πρόκειται να επαναληφθεί, οδηγούν στην υποτίμηση του κινδύνου που εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει αυτό το φαινόμενο που γεννήθηκε τον 20ο αιώνα.
«Μετά από την ανακάλυψη του φιλελευθερισμού και της δημοκρατίας, η Ευρώπη έκανε να ξεπροβάλλουν καθεστώτα που καταστρέφουν, και αυτό όχι «ερήμην» των ανθρώπων αλλά με την υποστήριξή τους. Ο 20ος αιώνας υπήρξε ο αιώνας τεράστιων προόδων... αλλά και ο αιώνας της πιο βαθειάς κρίσης που πέρασε η φιλελεύθερη δημοκρατία... Πράγματι ο φιλελεύθερος κόσμος επέδειξε αδυναμία: αδυναμία στην πολιτική σφαίρα», Francois Furet. H κρίση της φιλελεύθερης δημοκρατίας, παρέμβαση στο Συνέδριο της Νάπολης πάνω στη γενεαλογία του ολοκληρωτισμού.
Τη στιγμή της πτώσης του κομμουνισμού, όταν πιστεύαμε ότι η ελευθερία και η δημοκρατία έχουν οριστικά νικήσει, ο Francois Furet μας επισήμανε με μεγάλη διαύγεια, ότι η φιλελεύθερη σκέψη, που γεννήθηκε εδώ και τρεις αιώνες έχει κάποιες αδυναμίες που παράγουν, χωρίς αυτό να συνειδητοποιείται, ένα γόνιμο προ-ολοκληρωτικό λίπασμα. Πράγματι, στους κόλπους αυτών των καθεστώτων γεννήθηκε ο ολοκληρωτισμός.
«Το μεγάλο πρόβλημα του φιλελεύθερου συστήματος είναι ότι η δημόσια αρχή προέρχεται από την αστική σφαίρα, στην οποία τα άτομα αγωνίζονται για το δικό τους προσωπικό συμφέρον» (ο.π.).
Το σφάλμα του φιλελεύθερου συστήματος είναι ότι γεννά τον ατομικισμό και γι΄ αυτό είναι ανίκανο να μετατρέψει τον φιλελεύθερο άνθρωπο σε αληθινό πολίτη, με την ικανότητα εναρμόνισης του προσωπικού συμφέροντος με το συλλογικό. (βλ. το άρθρο Φιλοσοφικό - Πολιτικό Ιδεώδες). Στο παρελθόν, τόσο ο ναζισμός όσο και ο κομμουνισμός, είχαν υπεισέλθη σ΄ αυτή τη ρωγμή, εκμεταλλευόμενοι τις ανάγκες προστασίας, αδελφότητας, αλληλεγγύης και συλλογικού συμφέροντος τις οποίες η φιλελεύθερη δημοκρατία είχε παραμελήσει. Διέλυσαν το άτομο σ΄ ένα συλλογικό ον, χωρίς υπόσταση, και το θυσίασαν στο βωμό της κολεκτιβοποίησης.
Στο φιλελεύθερο συστήματα τα άτομα δεν έχουν την ευθύνη της κοινωνίας, η οποία εξαρτάται από την ουτοπική και σχεδόν μαγική φαντασίωση της αυτορρύθμισης. «Ο φιλελευθερισμός, έφθασε στο απόγειό του στη δεκαετία του 80 και έγινε της μόδας στις κοινωνίες της Ανατολής, με τη πτώση του κομμουνισμού. Αλλά η ψευδαίσθηση μιας κοινωνίας αυτορρυθμιζόμενης από την αγορά, εξαφανίστηκε από τις κοινωνίες μας. Σε αντάλλαγμα, γινόμαστε μάρτυρες της εμμονής της αντι-φιλελεύθερης παράδοσης που τρέφεται από τα σφάλματα του καπιταλισμού, τα οποία συνίστανται σε ελλείψεις στη πολιτική σφαίρα. Περιληπτικά, δεν πιστεύω ότι ο φιλελευθερισμός θα μπορέσει να αποφύγει στον 21ο αιώνα τις πολιτικές κρίσεις που έχουν υπεισέλθει στον γενετικό του κώδικα» (ο.π.).
Γι΄ αυτό είναι αρκετά δύσκολο να υπολογιστεί ποια στιγμή περνάει κανείς από ένα μη-ολοκληρωτικό σύστημα σ΄ ένα ολοκληρωτικό. Οι μορφές ενός μελλοντικού ολοκληρωτισμού δεν θα είναι υποχρεωτικά οι ίδιες με του παρελθόντος. Και εκεί βρίσκεται η παγίδα, αφού είναι φανερό ότι ποτέ το μέλλον δεν μοιάζει με το παρελθόν, και ότι πρέπει κανείς να φοβάται περισσότερο αυτό που δεν του μοιάζει παρά αυτό που του μοιάζει. Πρέπει να μάθουμε να διακρίνουμε πώς μπαίνουν μπροστά οι μηχανισμοί που οδηγούν στην ολοκληρωτική κοινωνία, αν θέλουμε πραγματικά να προστατεύσουμε την ατομική και την συλλογική μας ελευθερία.
ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ ΤΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΖΩΗΣ
Όταν στους κόλπους μιας κοινότητας χάνεται η έννοια του κοινού συμφέροντος και εκφράζεται ένα αίσθημα ξερριζωμού και απομόνωσης των ανθρώπων της, τότε, το έδαφος έχει προετοιμαστεί για την ανάπτυξη των ανθρώπων της μάζας, οι οποίοι θα αποτελέσουν αργότερα τις μάζες των ολοκληρωτικών συστημάτων. Αποδιοργανωμένοι και απογοητευμένοι καθώς είναι, βλέπουν στην ολοκληρωτική ιδεολογία, αυτό που θα τους μεταμορφώσει από απλή, σε οργανωμένη μάζα.
«Τα ολοκληρωτικά κινήματα, λέει η Hannah Arendt, είναι μαζικές οργανώσεις απομονωμένων ανθρώπων». Ο άνθρωπος της μάζας, ανίκανος να δημιουργήσει κοινωνικούς δεσμούς, εκτιμά την συλλογική οργάνωση που δεν τον υποχρεώνει να βγεί απ’ τo δικό του καβούκι.
Ο Πλάτων στη Πολιτεία του, εξηγεί τον ερχομό της Τυραννίας, σαν τη στιγμή κατά την οποία, οι διακυμάνσεις της ψυχής που προκαλούνται από τις ζήλιες, την φιλαργυρία και την έλλειψη υποχρεώσεων, γεννούν τη δουλοπρέπεια στην πλειοψηφία των πολιτών.
Δηλαδή, ένα κράτος ηθικής ατομικής ευθραυστότητας, που οδηγεί στην αποδοχή της εξουσίας της δύναμης πάνω στο νόμο, επιτρέποντας στον τρόμο να εγκατασταθεί ως μορφή διακυβέρνησης και ζωής.
Μια κοινωνία ανθρώπων της μάζας: προϋπόθεση ερχομού του ολοκληρωτισμού
Κάποιες φορές το ολοκληρωτικό σύστημα εγκαθίσταται - όπως στην περίπτωση της Γερμανίας και της Ρωσίας - επειδή το Κράτος δημιούργησε τον άνθρωπο της μάζας. Στην περίπτωση του αγροτικού ξεριζωμού και της μαζικής προλεταριοποίησης που γεννιέται από τον βιομηχανικό καπιταλισμό, αυτός ο ίδιος θα παράγει τις μάζες δηλ. ανθρώπους που θα έχουν χάσει κάθε αίσθημα κυριότητας και ταυτότητας, αυτό που σήμερα ονομάζεται, κοινωνική ρωγμή. Το ολοκληρωτικό σύστημα μπορεί να παράγει μάζες ή να αναδυθεί από προϋπάρχουσες μάζες.
Η κοινωνική ρωγμή, χωνευτήρι του ανθρώπου της μάζας.
Όταν τα κριτήρια της ηθικής επιτυχίας καταρρέουν, σ΄ ένα κόσμο που συνδέονται μόνο με την εξωτερική εμφάνιση και όχι με το ΕΙΝΑΙ, το άτομο αποκλεισμένο από το κοινωνικό παιχνίδι νοιώθει βαθειά προσβεβλημένο. Αν δεν ξέρει να αναδομηθεί από μέσα, χάνει βαθμιαία την ικανότητά του να σχετίζεται με τους άλλους και να ενδιαφέρεται για το κοινό καλό. Η κοινωνική ρωγμή παράγει εσωτερική ρωγμή, κι ο άνθρωπος θεωρεί τον εαυτό του θύμα. Ο κοινωνικός αποκλεισμός, όταν παρατείνεται, προκαλεί ζημιά που μπορεί να γίνει μη αναστρέψιμη.
Ο άνθρωπος της μάζας: από την απομόνωση στην απελπισία, ο απόλυτος ξεριζωμός
Ο άνθρωπος της μάζας δεν χαρακτηρίζεται ούτε από βαρβαρότητά ούτε από νοητική φτώχεια. (Τα ολοκληρωτικά κινήματα κερδίζουν εξίσου μέλη της καλλιεργημένης ελίτ πάνω στην οποία ασκούν πραγματική γοητεία, και τα οποία σπεύδουν να καταστρέψουν μόλις φθάσουν στην εξουσία). Το κύριο χαρακτηριστικό του ανθρώπου της μάζας είναι η επικοινωνιακή του ανικανότητα, ζει αποθαρρυμένος. Η απομόνωση, εξωτερική και ακόμη περισσότερο εσωτερική, είναι κατά την Hannah Arendt, προ-ολοκληρωτικό χαρακτηριστικό. Ο άνθρωπος της μάζας «διακρίνεται από τη σφραγίδα της ανικανότητας, στο μέτρο που η εξουσία έρχεται πάντα σε ανθρώπους που δρουν από κοινού (Burke). Οι απομονωμένοι άνθρωποι, εξ ορισμού, δεν έχουν καμία εξουσία». (ο.π.).
Η απομόνωση και η αίσθηση ανικανότητας στρέφουν σιγά - σιγά τον κινητήρα μιας βασικής και απόλυτης ανεπάρκειας για δράση. Το άτομο που απομονώνεται, υποχωρεί μπροστά στο αίσθημα ανικανότητας και προετοιμάζεται για ένα ολοκληρωτικό πεπρωμένο.
Το ολοκληρωτικό σύστημα χρειάζεται την ηθική κατάρρευση των ανθρώπων και όχι τα χρήματά τους ή ο,τιδήποτε άλλο. Από τη στιγμή που θα πραγματοποιηθεί αυτό, το ολοκληρωτικό σύστημα μπορεί να εγκατασταθεί. Η απώλεια της εμπιστοσύνης που έχει κανείς στον εαυτό του, η ανικανότητα ανάληψης των προκλήσεων της ύπαρξης, η παραίτηση και η μοιρολατρεία, είναι, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, προ-ολοκληρωτικές συμπεριφορές, που οδηγούν στην απώλεια των ελευθεριών.
Επιπλέον, το ολοκληρωτικό καθεστώς που απεχθάνεται τον διαχωρισμό ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό, προσθέτει την καταστροφή της ιδιωτικής ζωής που τείνει να καταπατηθεί από τις σύγχρονες τεχνικές της επικοινωνίας (δεν μπορεί να αγνοηθεί η σημασία του ραδιοφώνου στη ναζιστική Γερμανία και στην ΕΣΣΔ). Από την άλλη μεριά, η έλλειψη εμπιστοσύνης, εμποδίζει κάθε μορφής ανθρώπινες σχέσεις, περιλαμβανομένων και των οικογενειακών.
Ένα σύστημα είναι πραγματικά ολοκληρωτικό όταν δεν αφήνει σε κανένα την δυνατότητα να δώσει την προσωπική του πινελιά στο κοινό έργο. Τότε από την απομόνωση, που είναι η εγγύηση για τον τρόμο, γεννιέται αυτό που η Hannah Arendt ονομάζει «loneliness», και το οποίο οι μεταφραστές της απέδωσαν ως «εγκατάλειψη», δηλ. «η απόλυτη εμπειρία της μη-συμμμετοχής στον κόσμο».
Κατ΄ αυτόν τον τρόπο, ο άνθρωπος, θύμα ενός ουσιαστικού ξεριζωμού, ανίκανος για κάθε διάλογο με τον εαυτό του, με τους άλλους και με τον κόσμο, βλέπει να αποχωρίζεται από κάθε είδους σχέση. Θα είναι τότε έτοιμος για να γίνει το θύμα της μηχανής που καταστρέφει τα ανθρώπινα και που έχει σαν στόχο να δημιουργεί κάθε είδους ολοκληρωτικά καθεστώτα, προκειμένου να καταστρέψει το ανθρώπινο στοιχείο. Ο άνθρωπος-ορφανός, προϊόν της κοινωνίας της μάζας που έχει ο ίδιος αποποιηθεί, θα είναι διατεθειμένος να εμπιστευθεί πλήρως ένα ολοκληρωτικό σύστημα, πατέρας/μητέρα/οικογένεια, τόσο παντοδύναμο, που θα αναλάβει πλήρως την ευθύνη γι’ αυτόν.
Όταν παρατηρεί κανείς τη μιζέρια του σύγχρονου κόσμου, τον εντυπωσιάζει η επικαιρότητα της προειδοποίησης της Hannah Arendt: «αυτό που στον ολοκληρωτικό κόσμο ετοιμάζει τους ανθρώπους για την ολοκληρωτική κυριαρχία, είναι το γεγονός ότι η εγκατάλειψη που κάποτε αποτελούσε περιορισμένη εμπειρία σε ορισμένες κοινωνικές συνθήκες του περιθωρίου, όπως τα γηρατειά, έγινε στον αιώνα μας καθημερινή εμπειρία των μαζών σε συνεχή άνοδο». (ο.π.)
Η εσωτερική ελευθερία είναι ένας προσωπικός χώρος στον οποίο έρχεται κανείς σ’ επαφή με τον εαυτό του, γεγονός που επιτρέπει στο άτομο να μη βρίσκεται ποτέ μόνο, ανεξάρτητα από τις περιστάσεις. Αν δεν αποκαταστήσει την επαφή, δεν θα έχει χώρο και χωρίς χώρο, το εν λόγω άτομο δεν θα μπορεί να ασκεί την εσωτερική του ελευθερία. Η εσωτερική ελευθερία παρουσιάζεται ως το ουσιαστικό θεμέλιο κάθε ανθρώπινου θεσμού, οργάνωσης ή ανάπτυξης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου